شب قَدر یا لَیلَةُ القَدر با فضیلت‌ترین شبِ سال در فرهنگ اسلامی. به صورت دقیق دانسته نیست که این شب، کدامین شب سال است. شب قدر در باور شیعیان، به احتمال، یکی از شب‌های ۱۹ یا ۲۱ و یا ۲۳ ماه رمضان و بنا بر برخی روایات، شب نیمه شعبان است. بیشتر اهل سنت شب ۲۷ماه رمضان را شب قدر دانسته‌اند. قرآن در دو سوره قدر و دخان درباره این شب سخن گفته است. ضربت خوردن و شهادت امام علی(ع)در این سه شب، بر اهمیت آنها نزد شیعیان افزوده است. بنابر روایات، شب قدر تنها مختص به زمان پیامبر(ص)نبوده و همواره در هر سال، جاری است و شیعیان، از همین آموزه روایی بر ضرورت وجود حجت خدا(امام زمان) در زمین تا قیامت استدلال کرده‌اند؛ زیرا نزول فرشتگان نیازمند نزولگاه است و در نتیجه، جانشین پیامبر اکرم(ص)که در ویژگیهایی مانند عصمت شبیه او است، تا قیامت در زمین حضور دارد.

مفهوم‌شناسی

قدر کلمه‌ای عربی به معنای اندازه و حد هر چیزی است.[۱] در اصطلاح، ویژگی هستی و وجودی و چگونگی آفرینش آن و به عبارت دیگر، اندازه و محدوده وجودی هر چیز را گویند.[۲]
وجه نام گذاری

در این باره که چرا این شب را قدر نامیده‌اند، وجوهی ذکر کرده‌اند. بنا بر یک وجه در این شب مقدرات بندگان و اندازه و قدر رویدادهای سال تعیین می‌شود؛ همان گونه که در آیه۴ سوره دخان آمده است: «فیها یفْرَقُ کُلُّ أَمْر حَکیم؛ در آن شب هر امری بر طبق حکمت خداوند تنظیم و تعیین می‌گردد.» بنابر روایات پرشماری نیز در شب قدر، مقدرات یک سال انسان‌ها تعیین می‌گردد و رزق‌ها و سرآمد عمرها و امور دیگر مقرر می‌شود.[نیازمند منبع] بنابر برخی دیگر از منابع وجه نامگذاری این شب، شرافت و قدر والای آن است؛ زیرا قرآن با آن قدر و ارج خود در این شب بر قلب رسول اکرم(ص) به وساطت فرشته صاحب قدر نازل گردید.[۳]
معنای اصطلاحی

در فرهنگ اسلامی، شب قدر یکی از شبهای سال است که ویژگی و قداست خاصی دارد. بنابر منابع اسلامی هر ساله در این شب تقدیر سال آینده انسان نوشته می‌شود. وقوع برخی حوادث در این شب، بر اهمیت آن افزوده است از جمله گفته‌اند که در این شب قرآن کریم به صورت یکجا بر قلب پیامبر(ص) نازل شده است. همچنین امام علی(ع) در این شب، به شهادت رسیده و این رویداد، شب قدر را نزد شیعیان اهمیت افزونی داده و آنان در این شب در کنار اهتمام به اعمال مستحبی مانند ذکر و قرائت قرآن، برای آن امام نیز سوگواری می‌کنند.
مفسران قرآن کریم برآنند که شب قدر بنابر ظاهر آیات سوره قدر هر ساله تکرار می‌شود و مراد از آن تنها شب نزول قرآن و عصر پیامبر اسلام(ص) نیست. به علاوه، روایات بسیاری که شاید در حدّ تواتر باشند، این مطلب را تأیید می‌کند.[۴]
بنابر برخی روایات، شب قدر از مواهب الهی بر امت اسلام است، چنان که در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) آمده است: خداوند شب قدر را به امت من بخشیده و احدی از امت‌های پیشین از این موهبت برخوردار نبودند.[۵]

1-فراهیدی، کتاب العین، ج۵، ص۱۱۳؛ قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج ۵، ص۲۴۶-۲۴۷.
2-طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ج ۱۲، ص۱۴۴.
3-ملکی تبریزی، میرزا جواد، المراقبات، ص۲۳۷ - ۲۵۲.
4-مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۷، ص۱۹۰.
5-مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۷، ص۱۹۰.

منبع: سايت ويكي شيعه